Nếu chỉ nắm trong tay những hiểu biết sơ sơ để định nghĩa ung thư là gì, bạn sẽ hoang mang lo lắng. Bởi ung thư vốn được xem như là “kẻ giết người tốc hành”. Ngược lại, khi đã tìm hiểu thông tin chính thống chính xác, bạn sẽ nhận thấy, bị ung thư cũng không cần phải quá bi quan.

Ung thư là gì?

Ung thư (cancer) là tên dùng chung để mô tả một nhóm các bệnh phản ảnh những sự thay đổi về sinh sản, tăng trưởng và chức năng của tế bào. Các tế bào bình thường trở nên bất thường (đột biến) và tăng sinh một cách không kiểm soát, xâm lấn các mô ở gần (xâm lấn cục bộ) hay ở xa (di căn) qua hệ thống bạch huyết hay mạch máu.

Di căn là nguyên nhân gây tử vong chính của ung thư. Những thuật ngữ khác của ung thư là  khối u ác tính hoặc tân sinh ác tính (malignant neoplasm).

Ung thư không chỉ là một bệnh mà là nhiều bệnh. Có hơn 100 loại ung thư khác nhau.

Thực trạng ung thư tại Việt Nam

Nguyên nhân ung thư

Ung thư xuất phát từ một tế bào đơn lẻ, đơn vị cơ bản của sự sống. Sự chuyển dạng từ một tế bào bình thường thành một tế bào ung thư là một quá trình nhiều giai đoạn, từ một tổn thương tiền ung thư đến khối u ác tính. Những thay đổi này là kết quả của sự tương tác giữa các yếu tố di truyền của một người và ba loại tác nhân bên ngoài, bao gồm:

•  Các tác nhân sinh ung vật lý, như tia cực tím và bức xạ ion hóa;
• Các tác nhân sinh ung hóa học, như a-mi-ăng (asbestos), các thành phần của khói thuốc lá, aflatoxin (một chất nhiễm bẩn thức ăn), và arsenic (một chất nhiễm bẩn nước uống)
• Các tác nhân sinh ung sinh học, như nhiễm trùng một số virus, vi khuẩn hay ký sinh trùng

Các loại ung thư

Các tế bào ung thư trong một khối u (bao gồm cả tế bào đã di căn) đều xuất phát từ một tế bào duy nhất phân chia mà thành. Do đó một bệnh ung thư có thể được phân loại theo loại tế bào khởi phát và theo vị trí của tế bào đó.

Khối u

Một khối u xuất phát từ sự tăng sinh bất thường của các tế bào và hình thành nên một thể khối. Các khối u có thể là lành tính hay ác tính. Khối u lành tính không thể lan tràn hay xâm lấn các mô và cơ quan khác. Thường thì các khối u lành tính có thể được cắt bỏ mà không cần phải điều trị gì thêm.

Trái lại, khối u ác tính có thể lan tràn hay xâm lấn các mô và cơ quan khác thông qua hệ bạch huyết hay mạch máu theo một tiến trình được gọi là di căn. Khả năng lan tràn (di căn) của khối u khiến cho các khối u ác tính đe dọa đến tính mạng và khó điều trị.

Đa số các bệnh ung thư đều được gọi theo tên cơ quan hay loại tế bào nơi chúng khởi phát. Ví dụ như, ung thư bắt đầu ở phổi thì được gọi là ung thư phổi. Khi ung thư lan tràn từ địa điểm ban đầu đến một phần khác của cơ thể, thì khối u mới có cùng loại tế bào bất thường và cùng tên như khối u nguyên phát. Hay ung thư tuyến tiền liệt lan đến xương là ung thư tuyến tiền liệt di căn (hay ung thư tuyến tiền liệt di căn xương), không phải là ung thư xương, bởi vì ung thư đã khởi phát ở tuyến tiền liệt.

Ung thư có Khối u đặc

Khối u đặc là một khối bao gồm các tế bào phát triển bất thường như các ung thư của các vùng sau đây:

• Tuyến tụy
• Phổi
• Dạ dày
• Thực quản
• Đầu cổ
• Thận
• Trực tràng
• Đại tràng

Các bệnh nhân có các loại khối u này thường bị sụt cân trong suốt tiến trình mắc bệnh. Sụt cân thường là triệu chứng đầu tiên khiến họ đi khám bác sĩ.

Các bệnh ung thư vú, tuyến tiền liệt, buồng trứng và tử cung cũng đưa đến các khối u đặc. Những người mắc các loại ung thư này thường bị sụt cân trong các giai đoạn trễ của bệnh.

Bệnh ung thư có thể được nhóm lại trong các phân loại lớn hơn:

• Carcinoma (ung thư biểu mô) – ung thư bắt nguồn trong da hoặc trong các mô lót hay phủ các cơ quan bên trong. Ví dụ như: ung thư da, ung thư cổ tử cung, ung thư  hậu môn, ung thư thực quản, ung thư gan, ung thư thanh quản, ung thư thận, ung thư dạ dày, nhiều loại ung thư tinh hoàn và ung thư tuyến giáp.
• Sarcoma (ung thư mô liên kết) – ung thư bắt nguồn trong xương, sụn, mỡ, cơ, mạch máu hay các mô liên kết khác.
• Leukemia (bệnh bạch cầu, “bệnh máu trắng”) – ung thư bắt nguồn trong mô tạo máu như tủy xương và sản xuất ra một số lượng lớn các tế bào máu bất thường tiến vào dòng máu.
• Lymphoma và myeloma (u lympho bào, u tủy) – ung thư bắt nguồn trong các tế bào của hệ miễn dịch.
• Ung thư hệ thần kinh trung ương – ung thư bắt nguồn trong các mô não và tủy sống.

Ung thư Máu

 Các bệnh ung thư xảy ra trong máu không hình thành các khối u đặc. Thay vào đó, chúng tạo ra một sự gia tăng bất thường ở một số loại tế bào phát tán khắp các mạch máu, hạch bạch huyết hay tủy xương. Thí dụ như, trong bệnh bạch cầu (leukemia), cơ thể sản sinh một số lượng nhiều các tế bào bạch cầu một cách bất thường. Đôi khi, thuật ngữ khối u lỏng cũng được sử dụng trong bệnh bạch cầu để ám chỉ số lượng gia tăng của các tế bào tuần hoàn bất thường. Các khối u hạch bạch huyết  (lymphoma) được xem là các ung thư máu mặc dù chúng có thể hiện diện như một thể khối rõ ràng. Bệnh nhân với các khối u lỏng có thể phát triển sụt cân khi tình trạng bệnh và liệu trình điều trị tiến triển.

Xác định giai đoạn của bệnh ung thư

Trong điều trị ung thư, giai đoạn thể hiện sự đánh giá về quá trình lây lan của bệnh. Biết rõ giai đoạn của bệnh sẽ hỗ trợ cho kế hoạch điều trị cũng như ước đoán tiên lượng sắp tới của người bệnh.

Các hệ thống xác định giai đoạn tiến triển ung thư mô tả sự lan tràn và độ nặng của bệnh ung thư. Các quyết định điều trị tùy thuộc vào kết quả của việc xác định giai đoạn bệnh. Một hệ thống thường dùng để phân giai đoạn đối với các khối u đặc là hệ thống TNM.

• T: “Tumor” để chỉ kích thước Khối u
• N: “Nodes” hay hạch bạch huyết, xác định bệnh ung thư đã lan đến các hạch bạch huyết ở chung quanh hay chưa và lan xa đến mức nào
• M: “Metastasis” (Di căn) mô tả liệu bệnh ung thư đã lan đến các phần khác của cơ thể hay chưa

Sau khi xác định TNM, các bác sĩ sẽ ấn định một con số từ 1-4. Con số càng nhỏ thì bệnh ung thư còn ở giai đoạn ít tiến triển (và ít nghiêm trọng) hơn.

Hệ thống xác định giai đoạn ung thư TNM chỉ áp dụng cho các bệnh ung thư có khối u đặc. Các hệ thống xác định giai đoạn khác sẽ được dùng cho các bệnh bạch cầu và các bệnh ung thư khác không hình thành các khối u đặc.

Việc xác định giai đoạn bệnh ung thư là rất quan trọng bởi vì các quyết định điều trị được thực hiện dựa trên các kết quả này.

Điều trị ung thư

Các mục tiêu điều trị

Loại liệu pháp điều trị được lựa chọn sẽ tùy vào các mục tiêu mong muốn. Có 3 loại mục tiêu điều trị có thể có:

• Chữa khỏi (Cure): Nếu có thể, việc điều trị được áp dụng để chữa lành bệnh ung thư, có nghĩa là khối u sẽ biến mất và không tái phát.
• Kiểm soát (Control): Nếu không thể chữa khỏi, thì mục tiêu điều trị là kiểm soát được bệnh (ngăn không cho bệnh ung thư tiến triển và lan ra) nhằm kéo dài cuộc sống và cung cấp chất lượng sống tốt nhất.
• Giảm nhẹ (Palliation): Đôi khi không thể chữa khỏi hay kiểm soát được bệnh, nhất là khi bệnh ở giai đoạn tiến triển. Khi đó, mục tiêu điều trị là giảm nhẹ các triệu chứng để cải thiện chất lượng sống. Loại liệu pháp này còn được gọi là sự chăm sóc sau cùng hay sự chăm sóc dành cho người hấp hối (hospice care).

Phương pháp điều trị

Các liệu pháp điều trị ung thư có thể được sử dụng một mình hoặc kết hợp với nhau. Loại điều trị tùy thuộc vào vị trí ung thư, mức độ lan, tuổi và tổng trạng sức khỏe của bệnh nhân, các chọn lựa điều trị sẵn có và các mục tiêu cho việc điều trị. Các loại điều trị phổ biến nhất là phẫu thuật, xạ trị và hóa trị.

Phẫu thuật

Nhiều tiến bộ đã được tạo ra trong điều trị ung thư, nhưng việc loại bỏ các khối u ác tính qua phẫu thuật vẫn là liệu pháp “cứu chữa” chủ yếu đối với đa phần các khối u đặc.

Xạ trị

Trong xạ trị, một chùm tia phóng xạ được nhắm vào vị trí của khối u. Vị trí của khối u bị bắn phá bằng phóng xạ trong thời gian vài phút trong một loạt các đợt điều trị, thường kéo dài liên tục trong vài tuần. Mục tiêu là phá hỏng DNA của các tế bào thuộc khối u, hủy diệt chúng khi chúng đang cố gắng sản sinh, trong khi gây tổn hại tối thiểu cho mô bình thường ở chung quanh.

Hóa trị

Hóa trị liên quan đến việc sử dụng các thuốc chống ung thư, và giống như xạ trị, sẽ hủy diệt các tế bào ung thư bằng cách làm tổn hại DNA của chúng.

Bệnh nhân tiếp nhận các thuốc hóa trị qua đường uống hoặc truyền qua tĩnh mạch. Tùy loại, vị trí và giai đoạn của bệnh ung thư, bệnh nhân có thể phải điều trị hàng tuần hay hàng tháng. Hóa trị là một điều trị toàn thân tác động đến toàn bộ các tế bào đang phát triển nhanh. Điều này bao gồm các tế bào của khối u và các tế bào bình thường như các tế bào ở nang tóc và ở đường tiêu hóa. Điều này gây ra các tác dụng phụ, như bị rụng tóc và tiêu chảy thường gặp trong hóa trị.

Điều trị kết hợp

Đôi khi các biện pháp phẫu thuật, xạ trị và hóa trị có thể được kết hợp để điều trị tốt hơn một ung thư cụ thể. Chẳng hạn như, xạ trị có thể được sử dụng trước để làm thu nhỏ khối u, khiến các bác sĩ dễ dàng hơn trong việc phẫu thuật cắt bỏ nó. Hay, hóa trị có thể được sử dụng cùng với xạ trị để tiêu diệt các tế bào ung thư có thể đã vượt ra ngoài khối u.

Các phác đồ điều trị

Việc sử dụng các điều trị chống ung thư, một mình hay kết hợp, có thể thực hiện theo các phác đồ cụ thể. Các thầy thuốc có thể lựa chọn một phác đồ dựa vào kinh nghiệm của mình với các liệu pháp, loại, vị trí và giai đoạn tiến triển của ung thư, và điều kiện cụ thể của bệnh nhân.

Y học hỗ trợ và thay thế  (Complementary and Alternative Medicine – CAM)

CAM là sự áp dụng y học cổ truyền. Y học cổ truyền là các thực hành về sức khỏe, phương pháp, kiến thức và niềm tin kết hợp với các loại thuốc dựa vào cây cỏ, động vật và khoáng chất, các liệu pháp tinh thần, các kỹ thuật và luyện tập tay chân, được áp dụng một mình hay kết hợp với nhau để điều trị, chẩn đoán và ngăn ngừa bệnh tật hay duy trì tình trạng khỏe mạnh.

Bệnh nhân bị bệnh ung thư sử dụng CAM bởi vì những hạn chế của việc điều trị ung thư hiện nay, sự gia tăng các chương trình quảng cáo CAM, và ước ao về các cách điều trị tổng thể hoặc tự nhiên.

Một số nghiên cứu quốc tế chứng minh rằng gần 30% bệnh nhân mắc bệnh ung thư đã sử dụng CAM. Các liệu pháp phổ biến nhất là các liệu pháp thảo dược, thiền và các kỹ thuật thư giãn

Các trung tâm điều trị ung thư tại Việt Nam

Hiện nay với sự hỗ trợ của các tổ chức quốc tế cũng như đầu tư của chính phủ cho hệ thống y tế, bệnh nhân ung thư có thể được khám và điều trị tại các bệnh viện sau:

• Bệnh viện K: 43 Quán Sứ, Hàng Bông, Hoàn Kiếm, Hà Nội
• Bệnh viện Ung Bướu Hưng Việt: 34 Đường Đại Cồ Việt, Hai Bà Trưng, Hà Nội
• Bệnh viện Ung Bướu Tp. HCM: 3 Nơ Trang Long, Phường 7, Bình Thạnh, Hồ Chí Minh
• Bệnh viện Chợ Rẫy: 201B Nguyễn Chí Thanh, Phường 12, Quận 5, Hồ Chí Minh
• Bệnh viện Ung Bướu Đà Nẵng: phường Hòa Minh, quận Liên Chiểu, Đà Nẵng
• Bệnh viện Hoàn Mỹ Cửu Long: lô 20 Võ Nguyên Giáp, Phú Thứ, Cái Răng, Cần Thơ
• Khoa Ung Bướu – Bệnh viện trường Đại học Y Dược Cần Thơ: Số 179, Đường Nguyễn Văn Cừ, phường An Khánh, quận Ninh Kiều, Tp. Cần Thơ.

Chi phí điều trị ung thư

Ở Việt Nam, đa phần bệnh ung thư đều được phát hiện ở giai đoạn muộn nên quá trình điều trị càng gặp nhiều khó khăn và tốn kém, chủ yếu là do những loại thuốc đặc trị cũng như thời gian chữa bệnh kéo dài.

Chi phí thuốc men

Tại Hội thảo “Tiếp cận điều trị ung thư hiệu quả và đáp ứng khả năng chi trả”, được tổ chức vào tháng 4 năm 2016, Vụ trưởng Vụ Bảo hiểm – Bà Tống Thị Song Hương cho biết chi phí thuốc điều trị ung thư hàng năm chiếm khoảng 10% tổng chi phí khám chữa bệnh BHYT. Nếu điều trị bằng thuốc Glivec, người bệnh phải trả 500 triệu đồng mỗi năm; thuốc Erlotinib và thuốc Sorafenib lần lượt là 40 triệu, 118 triệu đồng hàng tháng.

Chi phí khám bệnh và sinh hoạt

Tại bệnh viện, ngoài phí khám ung thư ban đầu, bệnh nhân còn phải chi trả cho những lần khám định kì và nằm giường suốt thời gian dài. Với những ca phải thuyên chuyển đến các bệnh viện chuyên ngành về ung thư, chi phí di chuyển và sinh hoạt xa nhà cũng là một gánh nặng không hề nhỏ.

Tiêu tốn hàng chục, hàng trăm triệu đồng mỗi tháng khiến nhiều người phải bỏ dở lộ trình điều trị vì nó quá tốn kém so với khả năng chi trả của họ. Trên thực tế, nước ta có 55% bệnh nhân cạn kiệt tài chính và tử vong trong vòng 12 tháng phát hiện bệnh (theo kết quả nghiên cứu chi phí chữa trị ung thư tại các nước khu vực Đông Nam Á công bố ở Hà Nội tháng 12 năm 2015).